Gelir vergisi uygulamalarında arızi kazançlar, süreklilik arz etmeyen, istisnai nitelikteki gelirleri ifade eder. Ancak bazı kazanç türleri arızi sayılmadığı gibi vergilendirme açısından da farklı kurallara tabidir. Bu yazıda, hangi kazançların arızi kazanç kapsamında değerlendirilemeyeceğini, ne gibi durumların bu ayrımı etkilediğini ve mükelleflerin dikkat etmesi gereken hususları detaylı olarak ele alıyoruz.
Arızi Kazanç Ne Anlama Gelir?
Arızi kazanç, kişilerin normal gelir elde etme faaliyetleri dışında, istisnai olarak ve devamlılık göstermeyen şekillerde elde ettikleri kazançları ifade eder. Bu kazançlar genellikle geçici işler, rastlantısal gelirler ya da tek seferlik faaliyetlerden kaynaklanır ve gelir vergisine tabidir.
Süreklilik Taşıyan Faaliyetler
Bir faaliyetin belirli aralıklarla veya benzer nitelikte tekrar etmesi durumunda elde edilen gelirler arızi sayılmaz. Eğer bir kişi aynı türden kazancı yıl içinde birden fazla defa elde ediyorsa bu, artık ticari kazanç olarak değerlendirilir ve vergilendirme de buna göre yapılır.
Mesleki Bilgiye Dayalı Gelirler
Kişinin sahip olduğu mesleki bilgi, uzmanlık ya da deneyim aracılığıyla elde ettiği kazançlar, arızi kazanç sayılmaz. Çünkü bu tür gelirler, sistematik ve belirli bir bilgiye dayanır ve kişinin kendi mesleği kapsamında değerlendirilmektedir.
Devamlılık Taşıyan Kazançlar Arızi Sayılmaz
Kazancın arızi sayılabilmesi için temel şartlardan biri devamlılık göstermemesidir. Eğer bir kişi aynı türden işlemleri düzenli olarak yapıyorsa, bu faaliyet artık ticari, zirai veya mesleki kazanç sayılır. Örneğin, yıl boyunca üç farklı gayrimenkulün satışı, alım-satım niyetiyle yapıldığı için arızi değil, ticari kazançtır.
Gayrimenkul Satışları
Gayrimenkul satışından elde edilen kazançlar bazen arızi kabul edilebilir; ancak bu işlemler düzenli yapılıyorsa artık ticari kazanç kapsamına girer. Özellikle birden fazla taşınmazın alınıp satılması veya bu faaliyet için hazırlık yapılması, arızi niteliği ortadan kaldırır.
Araç Alım Satımları
Kişisel araçların satışı çoğu zaman arızi kazanç sayılır; ancak yılda birkaç kez araç alıp satan biri için bu faaliyet ticari kazanç kapsamına alınır. Vergi dairesi bu durumda gelir vergisi mükellefiyeti açabilir.
Vergiye Tabi Olmayan Arızi Kazançlar
Belli bir tutarın altında kalan arızi kazançlar vergiden muaf olabilir. Ancak bu durum sadece gerçekten arızi nitelik taşıyan gelirler için geçerlidir. Devamlılık gösteren kazançlar bu muafiyetten yararlanamaz ve ilgili kazanç türüne göre vergilendirilir.
Kazanç Tutarı ve Sınırları
Her yıl belirlenen sınırların altında kalan arızi kazançlar için gelir vergisi ödenmez. 2025 yılı itibarıyla bu sınır güncellenmiş olup, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından açıklanmıştır. Bu sınırın aşılması halinde ise kazanç beyan edilmek zorundadır.
Hangi Kazançlar Kesinlikle Arızi Sayılmaz?
Aşağıda bazı kazanç türleri verilmiştir ve bunlar hiçbir koşulda arızi kazanç kabul edilmez. Çünkü ya sistematik bir faaliyete dayanmakta ya da sürekli gelir üretmektedirler.
Serbest Meslek Kazançları
Doktor, avukat, mühendis gibi meslek mensuplarının verdikleri hizmetlerden elde ettikleri gelirler arızi değil, serbest meslek kazancıdır. Bu gelirlerin sürekliliği ve uzmanlık gerektirmesi, onları arızi kapsamın dışında bırakır.
Ticari Faaliyetlerden Elde Edilen Gelirler
Bir malın alım-satımı, hizmet sunumu ya da üretim faaliyetlerinden sağlanan tüm gelirler ticari kazançtır. Bu gelirler arızi değil, sistemli kazançlara örnektir ve defter tutma yükümlülüğü de doğurabilir.
Zirai Faaliyetlerden Elde Edilen Gelirler
Tarım, hayvancılık veya benzeri faaliyetlerden elde edilen gelirler de süreklilik arz ettiği için arızi olarak kabul edilmez. Bu tür gelirler zirai kazanç sayılır ve özel vergilendirme kurallarına tabidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Aşağıda “Hangi Kazançlar Arızi Kazanç Değildir?” ile ilgili sıkça sorulan sorular ve yanıtları yer almaktadır:
Aynı yıl içinde iki gayrimenkul satışı yapılırsa bu kazanç arızi sayılır mı?
Hayır, bir yıl içinde birden fazla gayrimenkul satışı yapılması, kazancın devamlılık taşıdığına işaret eder. Bu durumda elde edilen gelir, arızi değil, ticari kazanç olarak değerlendirilir ve vergilendirilir.
Hobi olarak yapılan el işi ürünlerinin satışından elde edilen gelir arızi midir?
Eğer bu satışlar düzenli yapılıyor ve gelir elde etme amacı taşıyorsa bu artık hobi değil ticari faaliyet olarak değerlendirilir. Tek seferlik ya da çok seyrek yapılan satışlar arızi sayılabilir.
Serbest meslek mensubu bir kişi ara sıra ek iş yaparsa bu arızi sayılır mı?
Hayır, serbest meslek sahiplerinin yaptığı işler mesleki bilgi ve uzmanlığa dayandığı için her halükarda arızi kapsamın dışındadır. Bu gelirler serbest meslek kazancı olarak değerlendirilir.
İkinci el araç satışı yapan bir kişi yılda kaç kez satış yaparsa bu arızi olmaz?
Genel olarak üçten fazla satış işlemi yapıldığında bu faaliyet ticari kazanç sayılır. Ancak bu durum kişinin gelir elde etme niyeti, işlem sıklığı ve benzeri faktörlere göre vergi idaresince değerlendirilir.
Freelance çalışanlar elde ettikleri gelirleri arızi olarak beyan edebilir mi?
Hayır, freelance çalışma bir hizmet sunumu olup düzenli bir kazanç getiriyorsa serbest meslek kazancı sayılır. Dolayısıyla bu gelirler arızi değil, beyana tabi düzenli gelirlerdir.
Arızi kazançlarda vergi muafiyeti ne kadardır?
2025 yılı için arızi kazançlarda istisna tutarı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenmiştir. Bu tutarın altında kalan gelirler beyana tabi değildir ancak istisna aşılırsa gelir beyan edilmelidir.
Evde yapılan yemeklerin satılması arızi kazanç sayılır mı?
Eğer satışlar sürekli hale gelmişse bu durum ticari kazanç kapsamına girer. Ancak tek seferlik veya çok nadiren yapılan satışlar arızi sayılabilir. Satış sıklığı ve gelir elde etme amacı burada belirleyici olur.
Kısa süreli inşaat işlerinde çalışmak arızi kazanç mıdır?
Eğer kişi bu işleri düzenli bir şekilde yapmıyorsa ve tek seferlik bir işten bahsediliyorsa bu kazanç arızi olabilir. Ancak yıl içinde benzer işlerde tekrar eden bir faaliyet söz konusuysa bu durum ücretli çalışma veya serbest meslek kazancı olarak değerlendirilir.
Kaynak: https://www.sanayihaberi.com/
